Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK'ün 15 Ekim 1927 Cumartesi günü, Cumhuriyet Halk Fırkasının İkinci Büyük Kurultayında kürsüden, altı gün boyunca ve toplamda 36 saat 33 dakikada okuduğu Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yolunda nasıl bir Milli Mücadele yolu izlediğini anlattığı metindir.
"Efendiler, geleceğe ait tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel maziye ait vakalar ve hadiseler hakkında maruzatta bulunmak ve senelerden beri devam eden faaliyet ve icraatımızın milletimize hesabını vermek vazifem olduğu kanaatindeyim. Hadiseler ile dolu olan dokuz senelik bir devrenin tarihine temas edecek maruzat ve beyanatım uzun sürecektir. Fakat mesele, yapılması zaruri bir vazife olduğuna göre, beni mazur göreceğinizi ümit ederim." M.Kemal ATATÜRK
NUTUK 1. BÖLÜM (1919-1920)
Konu 3:
Milli Teşekküller, Siyasi Maksat ve Hedefleri
Bu cemiyetlerin teşekkül maksatları ve siyasi hedefleri hakkında kısaca malumat vermek uygun olur düşüncesindeyim.
Trakya-Paşaeli Cemiyeti'nin reisIerinden bazılarıyla daha İstanbul'da iken görüşmüş idim. Osmanlı Devleti'nin yok olmasını çok kuvvetli bir ihtimal dahilinde görüyorlardı. Osmanlı vatanının parçalanacağı tehlikesi karşısında, Trakya'yı, mümkün olursa Batı Trakya'yı da ekleyerek, bir bütün olarak İslam ve Türk camiası halinde kurtarmayı düşünüyorlardı. Fakat bu maksadın temini için o zaman hatırlarına gelen yegane çare, İngiltere'nin, bu mümkün olmazsa Fransa'nın yardımını temin etmek idi. Bu maksatla bazı yabancı rical ile temas ve mülakatlar da aramışlardı. Hedeflerinin bir Trakya cumhuriyeti teşkili olduğu anlaşılıyordu.
Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti'nin teşekkül maksadı da (nizamnamelerinin ikinci maddesi), Doğu Vilayetlerinde oturan bütün unsurların dini ve siyasi1 haklarının serbestçe gelişmesini temin edecek meşru vasıtalara teşebbüs etmek, söz konusu vilayetlerin İslam ahalisinin tarihi ve milli haklarını, gerektiğinde medeniyet alemi huzurunda müdafaa eylemek;
Doğu Vilayetlerinde vaki olan mezalim ve cinayetlerin sebepleri ve etkenleri ve fail ve müsebbipleri hakkında tarafsızca tahkikat icrasıyla suçluların süratle cezalandırılmalarını talep etmek; unsurlar arasındaki yanlış anlamanın giderilmesi ile eskisi gibi iyi münasebetlerin teyidine gayret etmek, harp halinin Doğu Vilayetlerinde doğurduğu haraplık ve sefalete, hükümet nezdinde teşebbüslerde bulunmak suretiyle mümkün mertebe çare bulmaktan ibaret idi.
İstanbul'daki idare merkezlerinden verilmiş olan bu direktif dahilinde, Erzurum şubesi, Doğu Vilayetlerinde Türk'ün haklarını muhafaza ile beraber, tehcir esnasında yapılan kötü muamelelerde milletin katiyen dahli bulunmadığını ve Ermeni mallarının Rus istilasına kadar muhafaza edildiğini, buna karşılık Müslümanların pek gaddarane hareketlere maruz kaldığını ve hatta emir hilafına tehcirden alıkonulan bazı Ermenilerin hamilerine karşı reva gördükleri muameleleri, sağlam vesikalarla medeniyet alemine arza ve bildirmeye ve Doğu Vilayetlerine karşı dikilen ihtiraslı bakışları hükümsüz bırakmak için çalışmaya karar veriyor. (Erzurum şubesinin beyannamesi)
Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti'nin ilk Erzurum şubesini teşkil eden zevat, Doğu Vilayetlerinde yapılan propagandalar ve bunların hedefleri, Türklük-Kürtlük-Ermenilik meselelerini ilmi, fenni ve tarihi bakımlardan, inceleyip araştırdıktan sonra, gelecekteki mesailerini şu üç noktada tespit ediyorlar.
Erzurum Şubesinin Matbu Raporu:
- Katiyen göç etmemek.
- Derhal ilmi, iktisadi, dini teşkilat yapmak.
- Tecavüze maruz kalacak Doğu Vilayetlerinin herhangi bir bucağını müdafaada birleşmek.
Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti'nin İstanbul'daki idare merkezinin medeni ve ilmi vasıtalarla maksadın temin edilebileceği hakkında fazla iyimser olduğu anlaşılıyor. Hakikaten bu yolda mesai sarf etmekten geri durmuyor. Doğu Vilayetlerinde Müslüman unsurların haklarını müdafaa için Le Pays namında Fransızca bir gazete yayımlıyor. Hadisat gazetesinin imtiyazını üstleniyor. Bir taraftan da İstanbul'daki İtilaf devletleri temsilcilerine ve İtilaf devletleri başvekillerine muhtıra veriyor. Avrupa'ya bir heyet gönderilmesine teşebbüs ediyor.
Bu izahattan kolaylıkla anlaşılacağını zannederim ki, Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti'ni vücuda getiren mühim sebep ve endişe, Doğu Vilayetlerinin Ermenistan'a verilmesi ihtimali oluyor. Bu ihtimalin tahakkukunun da, Doğu Vilayetleri nüfusunda Ermenilerin çoğunluk sahibi gösterilmesine ve tarihi haklar bakımından öncelikli kabul ettirilmesine çalışanların, ilmi ve tarihi vesikalarla cihan kamuoyunu aldatmaya muvaffakiyetinde ve bir de Müslüman ahalinin Ermenileri katliam eder vahşiler olduğu iftirasının hakikat şeklinde kabulü halinde olabileceği faraziyesi hakim oluyor. Dolayısıyla cemiyet, aynı sebepler ve vasıtalarla donanmış olarak milli ve tarihi hakları müdafaaya çalışıyor.
Karadeniz'e sahil olan mıntıkalarda da bir Rum Pontus hükümeti vücuda getirileceği korkusu vardı. İslam ahaliyi Rumların boyunduruğu altında bırakmayıp, beka ve mevcudiyet haklarını muhafaza gayesiyle, Trabzon'da da bazı zevat ayrıca bir cemiyet teşkil eylemişlerdi. Merkezi İstanbul'da olan Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti'nin siyasi maksat ve hedefi, isminden anlaşılmaktadır. Her halde merkezden ayrılmak gayesini takip ediyor.
- Bütünüyle Erzurum Kongresi'nde "dini, milli ve siyasi". Bkz. Cumhurbaşkanlığı Arşivi. D.1335/4-2, F. 18'den aktaran: Bütünüyle Erzurum Kongresi, c.1, Resmi Arşiv ile Ailelerdeki Belge ve Hatıralara Göre Yayma Hazırlayan: Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, T.C. Ziraat Bankası, Ankara, 1 993 , s.5. ↩︎