Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK'ün 15 Ekim 1927 Cumartesi günü, Cumhuriyet Halk Fırkasının İkinci Büyük Kurultayında kürsüden, altı gün boyunca ve toplamda 36 saat 33 dakikada okuduğu Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yolunda nasıl bir Milli Mücadele yolu izlediğini anlattığı metindir.
"Efendiler, geleceğe ait tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel maziye ait vakalar ve hadiseler hakkında maruzatta bulunmak ve senelerden beri devam eden faaliyet ve icraatımızın milletimize hesabını vermek vazifem olduğu kanaatindeyim. Hadiseler ile dolu olan dokuz senelik bir devrenin tarihine temas edecek maruzat ve beyanatım uzun sürecektir. Fakat mesele, yapılması zaruri bir vazife olduğuna göre, beni mazur göreceğinizi ümit ederim." M.Kemal ATATÜRK
NUTUK 1. BÖLÜM (1919-1920)
2.Kısım Konu 2: Mitingler, Milli Tezahürler
Verdiğim bu talimat üzerine her yerde mitingler yapılmaya başlandı.
Yalnız sınırlı sayıdaki yerlerde, bazı kuruntular tesiriyle tereddüt edildiği anlaşılmıştır. Mesela, 15.Kolordu Kumandanı'nın Trabzon hakkında gönderdiği 9 Haziran 1919 tarihli şifreden "Miting esnasında Rumların münasebetsizliğine maruz kalınması ve hiç yoktan bir hadise çıkması düşüncesinden dolayı mitinge karar verilmiş iken fiil mevkiine konulmadığı... miting heyetinin toplantısında İstrati, Polidi'nin de hazır bulunduğu" anlaşılıyordu.
Trabzon, Karadeniz sahilinde mühim bir merkez olduğundan, orada milli teşebbüsler ve faaliyet hususlarında tereddütlü hareket ve Yunanlılar aleyhinde milli tezahürat müzakerelerine İstrati, Polidi Efendileri iştirak ettirmek gibi teşebbüsün ciddiyetsizliğine işaret edecek gevşeklikler, bittabi İstanbul ve düşmanlar için pek kıymetli emareler kabul edilir.
Verdiğim talimattaki görüşü aleyhte kullanacak kadar maharet gösterenler de oldu . Mesela, Sinop'a yeni tayin olunan bir mutasarrıf, orada yapılan tezahüratı bizzat yürütüyor ve miting kararlarını bizzat yazıp ahaliye imza ettirdiğini söylüyor ve bize de bir suretini gönderiyor. Bu zatın zavallı ahaliye gürültü patırdı arasında imza ettirdiği uzun yazılar içinde şu satırlar gizleniyordu: "Türkler ilerleyemedi ve gelişemedi ve Avrupa'nın medeni esaslarını kabul edemeyip özümleyemediyse, bu da şimdiye kadar iyi bir idareye mazhar olamamasından ileri gelmiştir. Türk milleti, ancak kendi padişahının saltanat ve hakimiyeti altında olmak şartıyla, Avrupa'nın nezaret ve denetimiyle teşekkül edecek bir idare ile yaşayabilir."
Efendiler, Sinop ahalisi namına İtilaf devletleri temsilcilerine verilen 3 Haziran 1919 tarihli bu muhtıranın altındaki imzalara göz gezdirirken müftü vekili efendinin imzasını müteakip gördüğüm imza, arz ettiğim satırları yazan ve yazdıran ruhu bana keşfettirdi. O imza, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ikinci reisi olan zatın imzası idi.